Staro i novo Hopovo
Manastiri Staro i Novo Hopovo nalaze se u blizini Iriga, na graničnom delu Nacionalnog parka „Fruška gora“. Staro Hopovo je metoh manastira Novo Hopovo, izgrađeni su približno u isto vreme. Smatra se, po predanju, ali i po Žitiju majke Angeline (XVIII vek) da je ktitor manastira Đorđe, monaški Maksim, Branković, ali ove podatke zvanična nauka ne potvđuje. Gradnja manastira se datira na sam kraj XV i početak XVI veka. Opat Bonini, izaslanik princa Odeskalkija, posetio je u dva navrata fruškogorske manastire, prvi put u toku 1698, i 1699, a drugi put 1702. godine. Po njegovom tvrđenju oba manastira Staro i Novo Hopovo posedovala su 1800 jutara oranica, vinograda i šuma, kao i četiri mlina (Marko Jačov: Les monastères de Fruška Gora à la limite de deux siècles ).
Manastir Hopovo u 18-19 veku
Staro Hopovo udaljeno je od Novog oko 2 km. Manastirska crkva posvećena je Svetom Pantelejmonu. Crkva nikada nije imala zvonik. U blizini manastira nalazi se potok Jelenac i izvor sumporovite vode.
Novo Hopovo
Novo Hopovo drugi je po važnosti fruškogorski manastir. Jedno vreme, bio je sedište Sremske eparhije. Manastirski komleks se prostire na 4,3 ha. „Ne zna ko, kako tom blaženom dolinom prođe, kako li k manastiru dođe. A kad dođosmo mom ljubimom Opovu, šta će ko pre gledati, šta će rasmatrati, čemu li će se više diviti i čuditi? Da sam bio sav oko, pa da sam na sve strane u jedan ma gledati mogao, ne tako ne bi se one krasote nagledao. Ko bi hteo znati, šta bi ja rad ovde opisati, a ne mogu, neka samo ode od proleća do jeseni, kad mu drago, u Opovo, pak kad se doma vrati, videće, oće li moći sve, što je čuvstvovao, iskazati“ (Dositej Obradović: Život i priključenija). U tom rajskom vrtu, Dimitrije je postao Dositej, i zadržao se tri godine, od 1757. do 1760. Na nagovor igumana Teodora Milutinovića, kreće u svet, u dalju potragu za znanjem.
Manastirska crkva posvećena je Svetom Nikoli. Više puta je skrenuta pažnja na osobenost njene arhitekture: stilski pripada moravskom stilu sa elementima evropske i islamske sakralne umetnosti. Neobična je njena „kupola sa dvanaestotranim tamburom i kolonetama, kao i na sistem gustih plitkih arkada na pilastrima. Ustanovljeno je da je crkva Novog Hopova izvršila snažan uticaj na kasniju arhitekturu ne samo fruškogorskih manastira, već i mnogo šireg područja“ (Branka Gugolj: Manastir Novo Hopovo: istorija i arhitektura, doktorska disertacija http://nardus.mpn.gov.rs/bitstream/handle/123456789/3344/Disertacija.pdf? sequence= 1&isAllowed=y). Godine 1576. umesto prvobitne crkve podignuta je sadašnja trikonhalna građevina, čiji su ktitori Lacko i Marko Jovšić iz Srpskog Kovina.
„Tokom pet vekova unutar manastirskog kompleksa bile su sagrađene dve crkve, monaške kelije, dve trpezarije, četiri zvonika, dve kapele i niz neophodnih ekonomskih zdanja“ (Isto).
Najznačajnija freska je Pokolj vitlejemske dece, preuzeta iz manastira Lavra na Svetoj gori. Prepostavlja se da su freske oslikavali svetogorski monasi jer je i inače Hopovo održavalo tesne veze sa Svetom gorom. Ikonostas je radio Teodor Kračun 177o. godine (drugo ime Teodor Ilić Češljar). Sačuvano je samo nekoliko ikona koje se nalaze u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Kračun je autor više ikonostasa u crkvama u Somboru, Laćarku, Neštinu, a glavnim njegovim delom smatraju se ikone u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima. Po stilu slikanja, smatran je „srpskim El Grekom“ zbog izduženih figura, izraza ekstaze, bujnog kolorita. Njegovi radovi su najveći dometi srpskog slikarstva na prelazu baroka u rokoko.
Freska pokolj vitlejemske dece
Poseban značaj manastiru, davali su biblioteka, prepisivačka i živopisna škola. Biblioteka je uništena u II svetskom ratu, kao i veliki deo manastirskog kompleksa, a deo dragocenosti prenet je u Zagreb, za vreme NDH uprave Sremom, koja je započeta 10. aprila 1941. Tada je promenjen status fruškogorskih manastira i uvedena Zakonska odredba o konfiskaciji celokupne imovine Srpske pravoslavne crkve na teritoriji NDH. Manastir su pak minirali Nemci 1943, a deo su srušili partizani i okolno mađarsko stanovištvo, krajem rata. Deo zaplenjenih dragocenosti vraćen je iz Zagreba posle rata, ali je i ostao pohranjen u Patrijaršiji. Inače, to je drugo po redu razaranje manastira: prvo su učinili Turci krajem XVIII veka. Smatra se da je manastirska biblioteka posedovala oko 250 rukopisa. Najstarija bogoslužbena manastirska knjiga je Panegirik, napisana 1555, a prepisivač je ostao nepoznat.
U XVI veku Hopovo je najznačajniji prosvetni centar. Stefan Gerlah, nemački putopisac i teolog, zabeležio je da Srbi u Beogradu nemaju škole, već da dolaze u Hopovo da uče da čitaju i pišu. U to vreme u manastiru je postojala monaška škola, koja je nekoliko puta ukidana i obnavljana. Obrazovanje monaha bilo je regulisano pravilima Svetog Vasilija, koja su predviđala da monasi treba da se bave učenjem, da prepisuju rukopise i da obrazuju iskušenike (Monaška pravila, u dve knjige: prva pod naslovom Velika pravila, sa 55 poglavlja, govori ο opštim načelima monaškog života u opštežiću, i druga – Mala pravila, kojih ima 313). Da je u Hopovu negovana prepisivačka delatnost svedoče brojni zapisi u knjigama iz nekada bogate manastirske biblioteke. Većim delom ih je prikupio i sredio Ljubomir Stojanović (Stari srpski zapisi i natpisi). Početkom XVIII veka postojala je i živopisačka škola koju su vodili Arsenije Zograf i Nil. Oko Iriga i manastira Hopovo polovinom XVIII veka nastala je spontano neobična institucija, guslarski esnaf, podrugljivo nazvan „slepačka akademija“ u kojoj su bili Slepa Živana, Filip Višnjić, Tešan Podrugović. Ipak, Vuk Karadžić je tekstove njihovih pevanja zabeležio u manastiru Šišatovac, gde mu je arhimandrit i učeni književnik, Lukijan Mušicki pružio gostoprimstvo.
Poseban značaj Novo Hopovo je imalo, i ima zahvaljujući moštima Svetog Teodora Tirona. Njegove mošti, iz IV veka, najstarija su relikvija u Srbiji, a u Hopovo su dospele u XVI veku. Sveti Teodor se praznuje 17. februara, odnosno 2. marta, osim što je zaštitnik ratnika, jer je i sam bio ratnik, smatra se zaštitnikom stoke, posebno konja. Zanimljivo je da je i svetac-zaštitnik Venecije. Danas su poznata tri rukopisa Povesti o Teodoru Tironu u kojima je izneto predanje koje se odnosi na događaje koji su prethodili prenosu moštiju u Hopovo, kao i one koji se odnose na njihovu sudbinu u ovom manastiru, zatim na srpske seobe i ratovanje sa Turcima u XVII i XVIII veku. Povest o Teodoru Tironu i Letopis starca Kirila igumana hopovskog napisani su 1727. Jedan rukopis Povesti čuva se u Biblioteci Matice srpske. Akatist Teodoru Tironu čita se za pronalaženje izgubljenih osoba i stvari (složen oblik pravoslavne crkvene poezije, čita se stojeći) http://novisrbljak.narod.ru/PDF_files/Mirko_I_Nanic/Akatist_velmuch_Teodoru_Tironu.pdf. Svečev Tropar (opšti naziv za kratke pravoslavne crkvene pesme, himna svetitelju) dostupan je na: https://www.youtube.com/watch?v=seIKk6lzQKQ
Prvi istraživač istorije i arhitekture manastira bio je jedan od njegovih igumana, Irinej Radić, ujedno i autor prve monografije objavljene 1847: Povijest kratka o frškogorskom opštežiteljnom manastiru Hopovu. Naučno-popularnu monografiju napisao je Dinko Davidov 1964: Hopovo. Početkom ovog veka, objavljeno je nekoliko monografija čiji su autori: Nena Nikolić: Manastir Novo Hopovo, Vojislav Matić: Staro i Novo Hopovo i Dejan Medaković: Fruškogorski manastiri.
U Hopovo su od 1920. ili 1921. do 1943. bile ruske monahinje, koje su izbegle posle Oktobarske revolucije. Svetilište je opustelo posle Nemačkog miniranja. Danas je to muški manastir. Slava manastira Novo Hopovo je Prenos moštiju Svetog Nikole: 22./9. maj.
Manastir Staro Hopovo (1496. ktitor vladika Maksim Branković), 22406 Irig, Hram svetog velikomučenika Pantelejmona (1496). Nastojatelj: protosinđel Atanasije Gatalo, sa bratijom, tel: 064/385-25-65.
Novo Hopovo (15 vek), 22406 Irig, tel: 022/461-394, Hram svetog oca Nikolaja (1576), kapela svetog arhiđakona Stefana. Nastojatelj: arhimandrit Pavle Jović, sa bratijom.
Korisni linkovi:
http://www.eparhija-sremska.rs/manastiri/novo-hopovo/ Sremska eparhija
http://www.victour.org/ turističke rute u Sremu.
http://www.sremskenovine.co.rs/ Sremske novine
https://fruskac.net/
Tekst napisala Zorica Babić